Saç dökülmesi dünyadaki erkek nüfusun önemli bir bölümünü etkileyen çok yaygın bir sorundur(1). Saç dökülmeye başlandığı yaş her hastada farklıdır ve genetik faktörler ve kalıtsal eğilim tarafından belirlenir. Erkek tipi kellik, duyarlı insanlarda Dihidrotestosteron (DHT) neden olur. Öz saygı ve yaşam kalitesinin düşmesine neden olur(2–4).
Erkek kafa derisinde saç türüne göre frontal ve oksiptal olmak üzere iki bölge vardır(figüre). Frontal bölgeye saçın DHT hormonundan etkilendiği geçici bölge denir. Zamanla DHT hormonu saç köklerinin minyatürleşmesine neden olur ve ortaya çıkan kıl dokusu, daha ince ve minyatür bir hal alır. Sonuç olarak, frontal bölgede yaşla birlikte saç yoğunluğu giderek azalmaktadır. Oksipital bölgede saç genetik olarak farklıdır. Dihidrotestosterondan (DHT) frontal saçla aynı şekilde etkilenmez ve bu bölgedeki saç yoğunluğu bir kişi yaşlandıkça daha sabit kalır(5). Saç nakli ameliyatı şu anda öncelikle erkek tipi saç dökülmesi için önerilmektedir(6). Saç ekimi prosedürlerinin başlıca iki tipi vardır: foliküler ünite nakli (FUT) ve folliküler ünite ekstraksiyonu (FUE). FUT yöntemi, oksipital bölgeden (verici bölge) ada veya şerit şeklinde bir greftin toplanmasından sonra greft foliküllerin ayrıştırılarak frontal bölgeye naklini içermektedir.
Bu yöntem greft toplama aşamasında doku kesildiği için bazen oksipital bölgede büyük bir yara izine yol açabilmektedir. Buna karşılık, FUE’de, 0.7-1.0 mm'lik foliküler üniteleri doğrudan nakleden bir ekstraksiyon punch ile minimal invaziv olarak greftler toplanarak yapılmaktadır. Bu yöntemde greft alınan bölgelerde sıklıkla noktalama işaretleri şeklinde iz bırakabilir, ancak saç yeterince uzunsa saklanabilirler(7,8).
Saç ekimi tarihçesi
Saç ekimi tarihte ilk olarak Japon dermotologlar Dr. Sasagawa(1930) ve Dr. Okuda(1939) tarafından 4 mm punch(delgi) kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Dermatolog Dr. Orentreich ise 1959 yılında modern saç ekiminin temelini oluşturan “donör dominansı” ve “alıcı dominansı” kavramlarını literatüre kazandırmıştır. Woods tarafından FUE tekniğini ise 1989 senesinde uygulanmıştır. Ancak FUE yöntemi Woods tarafından değil Rassman tarafından 2001’de ilk yayınlanmıştır(9). Saç ekim öncesi yapılacak işlemler
Hastanın ne beklediğini bilmek ve bu beklenti doğrultusunda sonucun ne olabileceğini konuşmak saç ekim işlemi için çok önemidir. Donör sıklığının; hem beklentiye hem de hasta açıklığına göre değerlendirilmesi gerekmektedir. Hastanın saç çizgisi; hastanın açıklığına, yaşına yakın ve uzak gelecekteki görünümüne göre değerlendirilmelidir. Donör alanının değerlendirilmesi, bir sonraki seansın olup olmayacağı ve ne kadar kısım kapanabileceği hastaya anlatılmalıdır. Saç ekiminde net kazanç; ekilecek saçlardan dökülecek saçların çıkarılması ile belirlenir. Bu süreçler değerlendirilerek işleme başlanılmalıdır(10). Ergenlik dönemde minyatürizasyonunun başladığı hastalar 20’li yaşların sonlarında saçlarının büyük bir bölümünü kaybetmektedirler. Genetik faktörler, kalıtsal eğiliminin yanı sıra stres dökülmenin erken başlamasında çok etkilidir. Fiziki muayenede saç tipi (düz, dalgalı, kıvırcık),saç kalınlığı(kalın, ince), donör sıklığı densitometre ile belirlenmelidir. (FU/cm2). Dr. Rassman ve Bernstein Norwood tip 3 ve daha yukarı saç dökülmesi modellerinin ekim için uygun olacağını belirtmektedir.(4).20’li yaşların altında olan hastalar, donör alanı yetersiz olan hastalara saç ekimi tavsiye edilmemektedir. Ayrıca hastanın herhangi bir hastalığı olup olmadığı; yüksek tansiyon, şeker hastalığı, kalp hastalıkları vb sorulmalıdır. İşlem süresi uzun olacağından bu ölçüler değerlendirilip hasta ameliyata alınmalıdır. Hasta işleme gelmeden 1 hafta öncesine kadar alkol ve sigara kullanmamalıdır. Kan sulandırıcı ilaç kullanıyor ise yine 1 hafta öncesinden ilacı bırakmalıdır. Hem hasta açısından hem hekim ve yardımcıları açısından hbsag(hepatit), hiv ve hcv testlerine bakılması gerekmektedir(10–12).
Saç ekim işlemi
Saç ekim işlemi, donör alandan alınan saç köklerinin seyrek veya saçsız alana taşınma işlemidir. Hastanın saç ekimine hazırlanışı bu işlemin ilk basamağıdır. Kan sonuçlarına ve genel hastalık durumuna göre doktor işleme onay verir. İlk olarak hasta önlüğü giydirilir, hastanın işlemine hazır olabilmesi için saç traşı yapılır.(yaklaşık 0,8-1 mm). Saç ekim işleminde lokal anestezi uygulanır. Ayrıca sedasyonlada desteklenebilir. Hastanın gerginlik durumuna göre bazı sakinleştirici ilaçlarda kullanılabilir. Lokal anestezi olarak bupivokain, prilokain gibi ajanlar ve adrenalin formları kullanılır. Lokal anesteziden sonra tümesan enjeksiyonu yapılarak donör alanda saçlı deri ile vasküler alan arası sıvı ile doldurulur. Bu işlem kök alınımı kolaylaştırır. Saç ekiminde bu aşama çok önemlidir, çünkü lokal dozlarının fazla kaçırılması, intravasküler enjeksiyonlar hayati riskler doğurabilir(13). Köklerin elde edilmesi işleminde strip eksizyonu follicular unit transplantation (FUT), follicular unit extraction (FUE) yöntemleri kullanılmaktadır. Foliküler ünitelerin dermise tutulma sıklığı kişiden kişiye göre değiştiği için FUE’nin uygun olup olmayacağını değerlendirmek gerekir. Bu işlem için FOX testi uygulanır; doktor donör alandan bir miktar (yaklaşık 100 adet) saç kökü çıkartır eğer ekstraksiyon kolay ve tam folikül üniteler çıkarılırsa FUE işlemine devam edilir. Aksi halde strip eksizyonu yöntemi kullanılır(14). Strip eksizyonu follicular unit transplantation (FUT); Donör bölgeden 25- 30 cm uzunluğunda 1-1,5 cm genişliğinde alınan deriden saç köklerinin mikroskop altında ayrıştırılarak elde edilmesi işlemidir(15). Follicular unit extraction (FUE) işlemi son yıllarda kullanılan tekniktir. En hızlı iyileşme süreci, en az travma, en az skar bu işlemle gerçekleştirilmektedir. Uygun punch (delgi) ile saç köklerinin direkt olarak alınması, FUT işlemine göre büyük avantaj sağlamaktadır. FUE işleminde bir mikromotor ve buna bağlı olan piasemen kullanılır (resim1). Punch (delgi) saç köklerinin kalınlığına göre ( 0,7-0,8-0,9 mm) kullanılabilir. Sağ elini kullanacaklar için piasemen ucu saat yönünde dönmelidir. Dokunun gerginliği yapılacak atışlar için çok önemlidir(16). İşlemi yapacak kişi bir eliyle dokuyu germeli diğer eliyle atışı yapmalıdır. Daha sonra toplama penseti ile saç kökleri alınarak uygun izotonik çözelti içerisinde bekletilir. Folikül ünitede 1 ile 4 arasında kıl bulunabilir. FUE tekniği ile hastalardan 2500 ile 5500 arasında folikül ünite transferi yapılabileceği gibi FUT tekniğinde bu sayı daha az olmaktadır(17,18)(resim 2).
Saç ekim işleminde bir sonraki basamak hastanın saç çizgisinin belirlenmesidir. Ekilen saçlar oksipital bölgeden alındığı için kişinin hayatı boyunca kullanacağı saçlardır. Bu yüzden kişinin şu anki yaşına, yüz hattına ve geleceğine göre doğal bir saç çizgisi yapılmalıdır. Bazı hastalar ön çizgisini eski saç çizgisinden daha aşağıda olmasını istemektedir ki; bu durum da kasları hareket ettiğinden, saçlarda hareket edeceğinden doğal bir görünüm olmayacaktır(18)(resim 3).
Hastanın ön çizgisi belirlendikten sonra tekrar ön bölgeye lokal işlemi uygulanır. Alınan folikül ünitelere uygun slitler seçilerek kanallar açılmalıdır. Bu işlem portegu yardımı ile yapılıp doğallık açısından saç yönüne ve saçın açısına göre açılmalıdır.(30- 45 derece). Yaklaşık 25-30 FU/cm2 hastaları tatmin edici bir sonuç olacaktır(6,18). Saç ekiminde son aşama saçların uygun kanallara yerleştirilmesi işlemidir. Ekim penseti denilen aletlerde saç ekim transferi gerçekleştirilir. Sabır gerektiren bu işlemde deneyimli bir teknisyen yaklaşık saatte 600-800 nakil gerçekleştirebilir(17)
Saç ekim sonrası yapılacaklar
Transfer işlemi gerçekleştikten sonra ekim yapılan bölge açık kalmalıdır. Sadece FUE alınan bölge antibiotik kremlerle pansuman yapılıp kapatılmalıdır. Hasta işlem bittiği andan itibaren ilk 10 gün çok dikkat etmelidir ilk anda ekilen bölgeleri hissetmeyeceğinden bölgeyi bir yere çarpabilir. İlk günlerde ağrı kesici kullanabilir. Bunun yanı sıra ödem azaltıcı ilaçlar verilebilir. İlk 3 gün dinlenmeli ve fiziksel efordan kaçınmalıdır. Şişlik oluşmasına karşın ilk 3 gün alın bölgesine ve şakak kısmına soğuk buz kompresi uygulamalıdır. İlk 5 gün antibiotik kullanmalıdır.2. günde ilk yıkaması teknisyen tarafından gösterilmeli sonraki 15 gün boyunda ekim alanı ayrı, vücut alanını ayrı yıkamalıdır. Yaraların iyileşme sürecinde eki alanı kaşınılmamalı okyanus suyu vb takviyelerle bu ihtiyaç giderilmelidir. Yaklaşık bir ay havlu kullanmamalı, güneşten kaçınmalı, futbol spor vb aktivitelerden uzak durmalıdır. Ekim bölgesine yaklaşık 6 ay, donör bölgeye ise yaklaşık 1 ay traş makinesi ile traş etmemelidir. Bazı hastalar çok fazla sigara kullanmaktadır. Ekim sonrası sigara kullanımı azaltılmalı hatta mümkünse hiç kullanılmamalıdır(20,21).
Saçların çıkma aşaması
Bir saçın yaşama evresi boyunca 3 aşaması vardır; anagen faz katagen faz telogen faz. Anagen faz 8 yıla kadar devam eder bu dönemde saç uzar. Dökülmeye yatkın saçlar bu evde dökülme sinyalini alır bu süreç katagen fazdır, 2 haftalık bir süreçte saçlar dökülür. Telogen evre saç kökünün dinlenme evresidir. Yaklaşık 1- 4 ay kadar sürer. Bu süreç sonunda anagen evre tekrar başlar. Ekilen saçlar ilk 3 ay içerisinde tamamen dökülebilir ve bu süreçler çerçevesinde yaklaşık 1 sene içerisinde tamamı çıkmaya başlar(17,22)(resim 4)(resim 5).
Sonuç
Genel olarak erkekler için büyük bir sorun olan saç dökülmesine, günümüzde birçok yöntemle çaresi bulunmuştur. FUE bu yöntemlerden daha az skar oluşumu, daha hızlı iyileşme süreci gibi birçok etkenden bir adım daha öndedir. Ayrıca FUE tekniği vücudun çeşitli bölgelerinden (sakal, göğüs) foliküler ünite alımını sağlar. Araştırmalar saç ekimi sektörünün birçok bölümde yeniliğe açık olduğunu göstermektedir. Saç klonlama ve robotik saç ekimi adı atında yapılan çalışmalar bu işleme yön verecektir.